De functie van het strafrecht (droit pénal) is het kwalificeren, classificeren, voorkomen en bestraffen van strafbare feiten die door een natuurlijke of rechtspersoon worden gepleegd. In die zin is het, in tegenstelling tot het burgerlijk recht, een repressieve wet die tot doel heeft te bemiddelen in geschillen tussen individuen.

Deze strafbare feiten zijn onderverdeeld in drie categorieën, afhankelijk van de ernst ervan: overtredingen, delicten en misdrijven. De laatste twee categorieën worden door de wetgever zelf bepaald, terwijl overtredingen onder de verantwoordelijkheid van de uitvoerende macht vallen.

Deze drieledige indeling is terug te vinden in de rechtbanken die belast zijn met de handhaving van het strafrecht:

• de politierechtbank (tribunal de police) voor overtredingen,
• het correctioneel tribunaal (tribunal correctionnel) voor delicten
• de cour d’assises, de strafrechtbank voor misdrijven.

Het strafrecht is gekoppeld aan de regels van het strafprocesrecht (procédure pénale), waarin de voorwaarden zijn vastgelegd waaronder onderzoeken (’enquête de police en instruction) en vonnissen (jugement) worden uitgevoerd.

Net als in andere liberale democratieën wordt het Franse strafrecht gekenmerkt door het belang van drie belangrijke leidende beginselen: wettigheid (légalité of textualité), schuld (culpabilité) en persoonlijkheid (personnalité). Het werd en wordt nog steeds beïnvloed door verschillende filosofische, morele of wetenschappelijke doctrines die het door de eeuwen heen zijn huidige vorm hebben gegeven. Ten slotte zijn de bronnen hoofdzakelijk nationale bronnen, die vooral door de wet worden bepaald, maar zij worden steeds meer beïnvloed door de jurisprudentie van de Europese gerechtshoven. Het strafrecht werd voor het eerst gecodificeerd tijdens de revolutie. Tijdens het Keizerrijk liet Napoleon in 1810 het wetboek van strafrecht opstellen, dat in maart 1994 werd vervangen door het huidige wetboek.

De procureur de la République en zijn plaatsvervangers zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het openbaar ministerie en de strafrechtelijke vervolging, in samenwerking met de politiediensten. Om het misdrijf te kwalificeren, moet de rechter een wettelijke voorwaarde, een materieel en een moreel element hebben. Hij kan het alleen aan zijn dader toeschrijven als hij niet lijdt aan onderscheidingsstoornissen, zijn vrije wil heeft en heeft ingestemd met het plegen van het misdrijf (als dader of medeplichtige).
Indien het strafbare feit aan een overtreder wordt toegeschreven, kan deze worden onderworpen aan een strafrechtelijke sanctie, die naar gelang van de omstandigheden kan worden verhoogd of verlaagd.
De gerechtelijke autoriteit spreekt een vonnis uit op basis van de ernst van de feiten: opsluiting (réclusion of détention), boete (amende), voorwaardelijke proeftijd (sursis avec mise à l’épreuve), taakstraf (travail d’intérêt général), dagboete (jour-amende)^[1], enz.

De veroordeelde kan tegen de rechterlijke beslissing in beroep gaan bij het Hof van Beroep (Cour d’appel) en uiteindelijk bij het Hof van Cassatie (Cour de cassation).